Reakcje odruchowe: co jest normalne, a co nie?

💡 Czym są odruchy?

Odruchy to automatyczne działania wywoływane przez bodźce. Reakcje te zachodzą bez świadomej myśli. Układ nerwowy pośredniczy w nich za pomocą łuków odruchowych. Łuki te obejmują neurony czuciowe, interneurony (w niektórych przypadkach) i neurony ruchowe.

Typowy łuk odruchowy rozpoczyna się od receptora sensorycznego wykrywającego bodziec, taki jak ciepło lub nacisk. Ten receptor wysyła sygnał wzdłuż neuronu sensorycznego do rdzenia kręgowego lub pnia mózgu. Następnie sygnał trafia do neuronu ruchowego, który przekazuje impuls do mięśnia, powodując jego skurcz i wytworzenie odpowiedzi.

Odruchy klasyfikuje się na podstawie kilku czynników, m.in. rodzaju bodźca, lokalizacji łuku odruchowego i etapu rozwojowego, na którym występują.

✔️ Rodzaje odruchów

Odruchy można ogólnie podzielić na kilka kategorii:

• Głębokie odruchy ścięgniste (DTR): Wywołuje się je poprzez opukiwanie ścięgna. Klasycznym przykładem jest odruch kolanowy.
• Odruchy powierzchniowe: Są one wyzwalane przez stymulację skóry. Typowym przykładem jest odruch brzuszny.
• Odruchy pierwotne: Odruchy te występują u niemowląt i zazwyczaj zanikają w miarę dojrzewania układu nerwowego.
• Odruchy trzewne: Odruchy te angażują narządy wewnętrzne i kontrolują takie funkcje, jak tętno i trawienie.

Głębokie odruchy ścięgniste (DTR)

Głębokie odruchy ścięgniste są powszechnie badane podczas badań neurologicznych. Oceniają integralność rdzenia kręgowego i nerwów obwodowych. Odruchy są oceniane w skali, gdzie 0 oznacza brak odruchów, a 4+ oznacza hiperrefleksję.

Do typowych DTR należą biceps, triceps, brachioradialis, patellar (odruch kolanowy) i odruch Achillesa. Normalna odpowiedź wskazuje, że szlaki czuciowe i ruchowe są nienaruszone.

Nieprawidłowe DTR mogą wskazywać na szereg schorzeń, takich jak uraz rdzenia kręgowego, uszkodzenie nerwów lub zaburzenia neurologiczne.

Odruchy powierzchniowe

Odruchy powierzchniowe są wywoływane przez głaskanie skóry. Odruch brzuszny obejmuje skurcz mięśni brzucha, gdy skóra brzucha jest głaskana. Odruch podeszwowy, znany również jako odruch Babińskiego, obejmuje głaskanie podeszwy stopy.

U dorosłych normalny odruch podeszwowy obejmuje zgięcie palców. Nieprawidłowa reakcja, znana jako pozytywny objaw Babińskiego, obejmuje wyprost dużego palca u nogi i wachlarzowate ułożenie pozostałych palców. Może to wskazywać na uszkodzenie szlaku korowo-rdzeniowego.

Odruchy pierwotne

Odruchy pierwotne występują u noworodków i niemowląt. Odruchy te są niezbędne do przetrwania i rozwoju. Przykłady obejmują odruch Moro (odruch zaskoczenia), odruch szukania (odwracanie głowy w kierunku dotyku policzka), odruch ssania i odruch chwytania.

Odruchy te zazwyczaj zanikają, gdy układ nerwowy niemowlęcia dojrzewa. Utrzymywanie się pierwotnych odruchów po oczekiwanym wieku może wskazywać na problemy neurologiczne.

Odruchy trzewne

Odruchy trzewne kontrolują funkcje narządów wewnętrznych. Odruchy te są regulowane przez autonomiczny układ nerwowy. Przykłady obejmują odruch źreniczny na światło (zwężenie źrenicy w odpowiedzi na światło) i odruch baroreceptorowy (regulacja ciśnienia krwi).

👶 Odruchy u niemowląt

Odruchy niemowlęce są istotną częścią oceny neurologicznej u noworodków i małych dzieci. Odruchy te pokazują prawidłowy rozwój i funkcjonowanie układu nerwowego. Brak lub utrzymywanie się niektórych odruchów może wskazywać na opóźnienia rozwojowe lub schorzenia neurologiczne.

Do typowych odruchów niemowląt należą:

• Odruch Moro (odruch zaskoczenia): Wywołany nagłą utratą podparcia lub głośnym hałasem. Niemowlę wyciąga ręce i nogi, a następnie je przyciąga.
• Odruch szukania: Kiedy dziecko głaszcze policzek, odwraca głowę w kierunku bodźca i otwiera usta.
• Odruch ssania: Niemowlę ssie każdy przedmiot umieszczony w ustach.
• Odruch chwytania: Niemowlę mocno chwyta każdy przedmiot umieszczony w dłoni.
• Odruch toniczny szyi: Kiedy głowa niemowlęcia zostanie obrócona na jedną stronę, ręka i noga po tej stronie prostują się, podczas gdy ręka i noga po przeciwnej stronie zginają się.

Zanik tych odruchów we właściwym wieku jest tak samo ważny jak ich obecność we wczesnym dzieciństwie.

🧑‍⚕️ Normalne reakcje odruchowe u dorosłych

U dorosłych normalne reakcje odruchowe wskazują na zdrowy i funkcjonujący układ nerwowy. Głębokie odruchy ścięgniste powinny być obecne i symetryczne. Odruchy powierzchniowe, takie jak odruchy brzuszne i podeszwowe, również powinny być normalne.

Normalne DTR są zazwyczaj oceniane jako 2+ w skali od 0 do 4+. Wskazuje to na normalną, szybką reakcję. Brak odruchów (0) lub przesadne odruchy (3+ lub 4+) mogą wskazywać na ukryte schorzenia.

Odruch podeszwowy powinien wywołać zgięcie palców. Odruch brzuszny powinien wywołać skurcz mięśni brzucha.

❌ Nieprawidłowe reakcje odruchowe

Nieprawidłowe reakcje odruchowe mogą wskazywać na szereg ukrytych schorzeń medycznych. Schorzenia te mogą obejmować uszkodzenia nerwów, urazy rdzenia kręgowego i zaburzenia neurologiczne. Ważne jest, aby skonsultować się z pracownikiem służby zdrowia w celu postawienia właściwej diagnozy i leczenia.

Oto kilka przykładów nieprawidłowych reakcji odruchowych:

• Brak odruchów (arefleksja): Może to wskazywać na uszkodzenie nerwów lub uraz rdzenia kręgowego.
• Nadmierne odruchy (hiperrefleksja): Może to wskazywać na uszkodzenia górnego neuronu ruchowego lub nadczynność tarczycy.
• Odruchy asymetryczne: mogą wskazywać na uszkodzenie jednej strony układu nerwowego.
• Pozytywny objaw Babińskiego u osób dorosłych: wskazuje na uszkodzenie drogi korowo-rdzeniowej.
• Klonus: seria rytmicznych skurczów mięśni, które mogą występować przy hiperrefleksjach.

Wszelkie zmiany odruchów zawsze powinny zostać ocenione przez lekarza.

🩺 Stany związane z nieprawidłowymi odruchami

Kilka stanów medycznych może być związanych z nieprawidłowymi reakcjami odruchowymi. Stany te wpływają na różne części układu nerwowego i mogą objawiać się na różne sposoby.

Niektóre z tych schorzeń obejmują:

• Stwardnienie rozsiane (SM): choroba autoimmunologiczna atakująca mózg i rdzeń kręgowy, często powodująca hiperrefleksję i inne objawy neurologiczne.
• Uraz rdzenia kręgowego: Uszkodzenie rdzenia kręgowego może skutkować arefleksją poniżej poziomu urazu i hiperrefleksją powyżej poziomu urazu.
• Udar: Uszkodzenie mózgu spowodowane udarem może powodować asymetryczne odruchy i inne deficyty neurologiczne.
• Neuropatia obwodowa: Uszkodzenie nerwów obwodowych może powodować brak odruchów i utratę czucia.
• Mózgowe porażenie dziecięce: Grupa zaburzeń, które wpływają na ruchy mięśni i koordynację, często skutkując nieprawidłowymi odruchami.
• Stwardnienie zanikowe boczne (SLA): postępująca choroba neurodegeneracyjna, która atakuje neurony ruchowe i prowadzi do osłabienia mięśni i nieprawidłowych odruchów.

Obecność nieprawidłowych odruchów to tylko jeden element układanki diagnostycznej. Dokładna ocena medyczna jest konieczna, aby ustalić przyczynę.

⚠️ Kiedy szukać pomocy medycznej

Należy koniecznie zwrócić się o pomoc lekarską, jeśli zauważysz jakiekolwiek znaczące zmiany w odruchach. Obejmuje to nagły brak odruchów, przesadne odruchy lub asymetryczne odruchy. Inne niepokojące objawy obejmują osłabienie mięśni, drętwienie, mrowienie i trudności z koordynacją.

W przypadku niemowląt rodzice powinni być świadomi oczekiwanej obecności i zaniku odruchów pierwotnych. Jeśli odruch jest nieobecny, gdy powinien być obecny, lub jeśli utrzymuje się dłużej niż oczekiwany wiek, ważne jest, aby skonsultować się z pediatrą.

Wczesna diagnoza i leczenie chorób podstawowych może pomóc w poprawie wyników leczenia i zapobieganiu dalszym powikłaniom.

🔎 Testy i procedury diagnostyczne

Jeśli pracownik służby zdrowia podejrzewa chorobę podstawową na podstawie nieprawidłowych reakcji odruchowych, może zlecić dodatkowe badania diagnostyczne. Badania te mogą pomóc zidentyfikować przyczynę nieprawidłowych odruchów i pokierować decyzjami dotyczącymi leczenia.

Do najczęściej wykonywanych testów diagnostycznych zalicza się:

• Badanie neurologiczne: kompleksowa ocena układu nerwowego, obejmująca odruchy, siłę, czucie i koordynację.
• Elektromiografia (EMG): badanie mierzące aktywność elektryczną mięśni i nerwów.
• Badania przewodnictwa nerwowego (NCS): badanie mierzące prędkość, z jaką sygnały elektryczne przemieszczają się wzdłuż nerwów.
• Obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego (MRI): Technika obrazowania wykorzystująca pola magnetyczne i fale radiowe w celu tworzenia szczegółowych obrazów mózgu i rdzenia kręgowego.
• Tomografia komputerowa (TK): Technika obrazowania wykorzystująca promienie rentgenowskie do tworzenia przekrojowych obrazów ciała.
• Nakłucie lędźwiowe (nakłucie lędźwiowe): Zabieg, podczas którego pobiera się próbkę płynu mózgowo-rdzeniowego w celu analizy.

Konkretne zlecone badania będą zależeć od objawów pacjenta i podejrzewanej choroby podstawowej.

🌱 Zarządzanie i leczenie

Zarządzanie i leczenie nieprawidłowych reakcji odruchowych zależą od przyczyny leżącej u podłoża. Leczenie może obejmować leki, fizjoterapię, operację lub inne interwencje. Celem leczenia jest zajęcie się chorobą leżącą u podłoża i poprawa funkcji neurologicznych.

Na przykład, jeśli nieprawidłowe odruchy są spowodowane urazem rdzenia kręgowego, leczenie może obejmować operację w celu ustabilizowania kręgosłupa, a następnie fizjoterapię w celu poprawy siły i mobilności. Jeśli nieprawidłowe odruchy są spowodowane stwardnieniem rozsianym, leczenie może obejmować leki w celu zmniejszenia stanu zapalnego i spowolnienia postępu choroby.

W celu opracowania spersonalizowanego planu leczenia niezwykle istotna jest ścisła współpraca z zespołem opieki zdrowotnej.

Często zadawane pytania